Plan van aanpak – lange versie

Voorwoord 1e versie

Door het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden werd in 2006 een nieuw watergebiedsplan gepresenteerd, waarin ondermeer de bouw van een nieuw gemaal aan de Grecht werd voorgesteld ten behoeve van de waterhuishouding in de polders Kamerik-Teylingens en Mijzijde. Het schroef-pompgemaal, naast het oude stoomgemaal Teylingens, krijgt daarin een ondergeschikte rol.

Eind 2006 werd door mij een alternatief ontwikkeld op het in behandeling zijnde bestemmingsplan Buitengebied van Woerden. Uitvloeisel daarvan werd het initiatiefvoorstel inzake de revitalisatie van oude waterwegen dat leidde tot de ondertekening van een door Woerden opgestelde intentieverklaring “Vergeten Vaarwegen” door andere overheden en betrokken organisaties.

In het kader van de Vergeten Vaarwegen wordt gestreefd naar een bundeling van recreatie op het water, agrotoerisme met Bed & Breakfast en andere interessante objecten aan het water.

Mede door de ontwikkeling van het initiatiefvoorstel kwam het in onbruik staande stoomgemaal Teylingens opnieuw onder de aandacht. Mijn oproep om samen met andere vrijwilligers dit gemaal weer dienstvaardig te maken kreeg tot mijn vreugde gehoor; op dit moment zijn er 12 vrijwilligers.

Omdat naast het gemaal een betonnen schutsluis uit 1911 ligt en het voorstel ook het bevaarbaar maken van de Kamerikse Wetering als mogelijkheid noemde, was de logische gedachte dat door verplaatsing van het schroefpompgemaal in zijn geheel, de sluis weer vrij zou kunnen komen (het schroefpompgemaal is pal voor de sluis gebouwd en de afvoerbuizen lopen door de sluis).

Als interessant object aan het water is het gemaal zelfs in de huidige staat een bezienswaardigheid en de combinatie met de schutsluis biedt een natuurlijk rustpunt voor de fietsers, voetgangers en automobilisten die langs komen, maar zou dat ook voor bezoekers per boot kunnen worden.

Om een restauratie van het stoomgemaal Teylingens een succes te kunnen laten worden, is het van groot belang dat het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, de gemeente Woerden, de provincie Utrecht, de Rijksdienst voor Monumentenzorg, de VVV, de ANWB en alle andere partijen die belang hebben bij een werkend monument, een publiekstrekker op loopafstand van het station de handen ineenslaan en onbaatzuchtig hun medewerking verlenen aan dit door vrijwilligers opgezette initiatief.

Ruud Mees

5 oktober 2009

Voorwoord 2e versie

In de tweede versie van dit Plan van Aanpak zijn een aantal verbeteringen in de tekst aangebracht. Daarnaast is er invulling gegeven aan de financiële paragraaf, is de begroting geactualiseerd en is een stappenplan opgenomen.

Ruud Mees

26 juni 2011

Voorwoord 3e versie

In verband met de voorlopige toekenning van diverse subsidies was het noodzakelijk het plan opnieuw aan te passen, door meer over de uitvoering(stappen) op te nemen. Tevens zijn alle met het plan verband houdende bijlagen opgenomen.

Ruud Mees

11 december 2011

1. Inleiding

De polders ten noorden van Woerden zijn in de loop van eeuwen ontstaan en worden ook al zeker 600 jaar kunstmatig droog gehouden, eerst met windmolens maar sinds 1871 met stoomkracht.

In Nederland stonden meer dan 700 kleine gemalen, waarvan zeker een vijftal in de omgeving van Kamerik. Daarvan zijn er nog drie terug te vinden als gebouw en is er een waarin ook nog een stoommachine staat en dat is het gemaal Teylingens. Dit gemaal met een in- en uitwendige rijksmonumentenstatus verdient meer dan alleen in stand te worden gehouden. De oprichting van een stichting om daar inhoud aan te geven is de eerste stap in het totaalplan rond dit bijzondere stoomgemaal.

2. Doelstelling

De Stichting heeft ten doel het in oorspronkelijke staat brengen van het gemaal te Kamerik, gemeente Woerden, met de daarin geplaatste technische installaties zoals de stoommachine, de elektromotor en de centrifugaalpomp alsmede van de bijbehorende grond met waterwerken.

3. Projectbeschrijving

De Stichting tracht haar doel onder meer te bereiken door:

  1. herstel van het ketelhuis inclusief stoomketel en stookinstallatie en het op hoogte brengen van de schoorsteen;
  2. controle en revisie van de stoommachine, centrifugaalpomp en overige appendages;
  3. herstel van de aan en afvoerleidingen van de centrifugaalpomp;
  4. herbouwen van de houten kolenloods;
  5. inrichten van een bezoekerscentrum;
  6. in gebruik stellen van het stoomgemaal met ten minste één stoomdag per maand;
  7. geven van educatie over het ontstaan, de geschiedenis en de waterhuishouding van de polders Teylingens en Mijzijde aan scholieren en belangstellenden;
  8. nemen van initiatieven voor het houden van exposities met een historisch karakter
  9. op termijn de sluis restaureren voor het weer bevaarbaar maken van de Kamerikse Wetering.

4. Stichting

Het bestuur van de Stichting bestaat uit vier vrijwilligers; voorzitter R.A. Mees, F.A. De Wit, secretaris, H. Magielse, penningmeester en A. Versteeg, lid. Door de Stichting zijn vrijwilligers aangeworven teneinde alle onder 1. genoemde werkzaamheden uit te voeren, met dien verstande dat werkzaamheden die door gespecialiseerde bedrijven moeten worden uitgevoerd, niet door de vrijwilligers zullen worden gedaan.

Uit de vrijwilligersgroep is een werkgroep voort gekomen bestaande uit vier leden;

P. van der Horst, werkgroepleider uit Woerden, S. Tegelenbosch uit Woerden, I. van Hekken uit Mijdrecht en B. Smit uit Nieuwegein.

Deze groep is sedert 2010 aan het werk in het gemaal.

5. Objectomschrijving

gemaal Teylingens in 2008

Het voormalig schepradstoomgemaal, gebouwd in 1871 (hetgeen ook te lezen is op de gedenksteen in de noordmuur) in waterschapsstijl, werd vernoemd naar de toenmalige dijkgraaf, die in 1872 overleed. Het gebouw, met een afzonderlijke machinekamer en ketelruimte, wordt gekenmerkt door een zadeldak tussen puntgevels met schouderstukjes en natuurstenen daklijsten. De muren hebben spaarvelden met klimmende friezen, waarin rondboogvensters met een gepleisterde geprofileerde omlijsting zijn gezet. Tevens zijn rozet-ankers in de langsgevels aangebracht en later is een plat afgedekte aanbouw, eveneens met rondboogvensters, bijgebouwd. De vrijstaande schoorsteen, in oorsprong 21 meter hoog, rust op een vierkante sokkel, die ondergronds met het ketelhuis is verbonden.

Het schepradgemaal met een stoommachine werd in 1871 gebouwd. Het schepradstoomgemaal werd ontworpen door de waterbouwkundige Boote de Vries uit Wilnis. IJzergieterij ‘de Prins van Oranje’ in ’s-Gravenhage levert voor het gemaal de ketel en de stoommachine.

Vanwege de technische toestand van de installatie en wellicht de benodigde peilverlaging door de bodeminklinking werd in 1907 het scheprad vervangen door een centrifugaalpomp. Zichtbare wijzigingen zijn thans nog de uitbouw aan de oostzijde van het gebouw en het volgestorte uitloopkanaal van het scheprad.

Ook werd de bestaande stoommachine voor het scheprad vervangen door een tandem-compoundstoommachine, ca. 80 pk, gebouwd door de machinefabriek “Hoogelande” voorheen Pannevis en Zn. te Utrecht, Holland (fabrikantenplaat op de machine).

De machine werd direct gekoppeld aan een geheel gegoten (door de firma Pannevis en Zoon te Utrecht, 1907) centrifugaalpomp, 80 m3 / min., 145 omwentelingen per minuut.

In 1953 werd het gemaal met een elektromotor uitgerust(type ASEA 72 pk, 970 omwentelingen/ minuut, poelie 300mm, vliegwiel 2m.), waarbij grote delen van de stoommachine intact zijn gebleven. De stoomketel werd verwijderd en de schoorsteen werd aan de bovenzijde afgedicht. De stoommachine werd geheel buiten gebruik gesteld.

Het machinegebouw werd na 1907 nauwelijks gewijzigd; wel werd de schoorsteen 5,7 meter verlaagd wegens bouwvalligheid en is rond 1960 de houten kolenloods afgebroken door de plaatselijke timmerman en voor eigen gebruik op zijn erf herbouwd. In de tachtiger jaren is naar verluid de loods gesloopt.

Het oorspronkelijke houten sluisje ten oosten van het gemaal werd in 1911 vernieuwd in beton. Het sluisje werd eind zestiger jaren buiten gebruik gesteld en met puin en zand volgestort

De oorspronkelijke machinistenwoning is in 1982 geheel afgebrand en vervangen door een nieuw, groter huis. Dit huis is sinds 1992 eigendom van de voormalige machinist van het stoomgemaal de heer Dirk van Vliet. Hij heeft zijn hele leven op deze plek gewoond en gewerkt. Hij had tot maart 2011 de ketelruimte als schuur in gebruik.

(stoommachine, centrifugaalpomp en elektromotor)

In 1988 werd ten zuidoosten van het stoomgemaal, voor de nog volledig aanwezige sluis, een geheel nieuw gemaal gebouwd. Het nieuwe gemaal is voorzien van 2 verticale schroefpompen van Stork-Bosman en worden aangedreven door elektromotoren. Tevens is het gemaal voorzien van een krooshekreiniger. De uitwatering geschied door een tweetal pijpen die door de oorspronkelijke sluis zijn gelegd.

Het gemaal is volledig geautomatiseerd. Het kan zelfstandig functioneren en indien nodig op afstand via een telefoonverbinding worden bijgestuurd.

Als gevolg van de bouw van dit gemaal en de opslagruimte voor het afval van de krooshekreiniger werd de aanzuigpijp, en de waterinnameput met grindreiniger en de stoomuitlaat van het gemaal volledig afgedekt. De sluis is behoudens de afdichtingsconstructie aan zuid en noordzijde nog intact. Zie verder onder het hoofdstuk sluis.

In het kader van een nieuw watergebiedsplan zal een nieuw elektrisch gemaal gebouwd worden aan de Grecht. Meer dan de helft van de uitslag van het huidige gemaal Teylingens zal worden overgenomen door dit gemaal. Hierdoor is het gemaal Teylingens ruim overgedimensioneerd en kan het worden verkleind ( 1 schroefpomp) en verplaatst worden. Mocht blijken dat het gemaal aan de Grecht meer aankan dan verwacht, dan zou zelfs het gehele gemaal Teylingens kunnen worden weggehaald. Daarmee ligt dan de weg open om de aanzuigbuis van het gemaal weer aan te sluiten op de Kamerikse Wetering. Tevens zal dan de sluis in ere hersteld kunnen worden.

Het thans nog aanwezige gebouw met machinerieën is één van de oudste nog bestaande kleine stoomgemalen van ons land en de enige overgebleven tandem-compoundstoommachine die direct een centrifugaalpomp aandrijft in Nederland.

Het kan het negende onder stoom werkende gemaal in Nederland worden.

(foto uit proefschrift van C.J. van Doorn: gemaal 1939)

6. Voormalige en huidige eigenaar

Het gemaal is eigendom van het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden en is zowel uit- als inwendig een rijksmonument.

Oorspronkelijk is het gebouwd door het Kamerik-Tijlingensche Waterschap. Dit Waterschap is in 1974 opgegaan in het Groot–Waterschap van Woerden dat vervolgens in 1995 fuseerde met het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden.

Aanvankelijk is de waarde van het gemaal niet echt onderkend, maar de huidige eigenaar is nu volledig doordrongen van de grote cultuurhistorische waarde en de unieke mogelijkheden die dit gemaal zou kunnen bieden voor zowel de inwoners als de eigen public relations. Dit blijkt uit de bereidheid om met de Stichting te spreken over de restauratie en het vervolgtraject.

De Stichting heeft met Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden gesproken over de eventuele overdracht van het gemaal aan de Stichting, maar besloten is dat de Stichting alleen het beheer zal voeren. 

7 Nadere projectomschrijving

7.1 Herstellen en op hoogte brengen van de schoorsteen

De huidige schoorsteen is rond 1950 verlaagd met 5,7 meter. Voor het herstel van het voegwerk en het op oude hoogte brengen is door de huidige eigenaar een subsidie verkregen. De uitvoering van de voegwerkzaamheden is in 2009 afgerond. Tot onze spijt is het voegwerk door het veel te ruim uitslijpen van de voegen van matige kwaliteit, hetgeen niet meer te herstellen is.

HDSR heeft verzuimd om de schoorsteen weer op hoogte te brengen, ondanks dat daartoe subsidie was toegezegd. Voor het op hoogte brengen van de schoorsteen zal dus opnieuw een subsidie moeten worden aangevraagd. Onderdeel van de werkzaamheden zal ook de controle en zonodig het herstel van de rookgang moeten omvatten.

7.2 Herstel van het ketelhuis inclusief stoomketel en stookinstallatie

De Stichting heeft het HDSR bereid gevonden een onderzoek te laten verrichten door de Monumentenwacht naar de toestand van het gebouw en de schoorsteen. Uit dit onderzoek is een aantal ernstige bouwtechnische mankementen aan het licht gekomen. Het ziet er naar uit dat de westelijk muur opnieuw zal moeten worden opgemetseld, omdat de stenen in feite los liggen. Aan de oostzijde lijkt er een probleem te zijn met inwendige muurankers, waardoor het metselwerk scheurt. Het dak en een aantal dakbalken hebben last van rottingsverschijnselen en de toestand van het voegwerk is in het algemeen matig tot slecht. Het houtwerk, kozijnen en deuren is matig tot slecht. Er wordt bovendien getwijfeld aan de toestand van de fundatie, hiervoor is een nader onderzoek nodig, hetgeen valt in te passen met de werkzaamheden voor de ketel.

Ten behoeve van de te plaatsen stoomketel moet de huidige afdekvloer worden verwijderd, zodat de fundatiepunten kunnen worden teruggevonden. Ook de stookplaats, rookgang, stoomleiding, waterinnameleiding en andere ruimten voor de appendages aan de ketel moet worden vrijgemaakt.

Op basis van de maatvoering van de gevonden en eventueel herstelde c.q. aangepaste fundatiepunten en rookgang, kan de maatvoering van de te bouwen ketel worden vastgesteld.

Tevens kan de afmeting van de aan te leggen stoom- en overige leidingen worden bepaald.

Ook de plaats voor de waterontharder voor het ketelvoedingswater en voor de voedingspomp kan worden bepaald.

De ketel zal gebaseerd op de oude tekeningen en de vastgestelde capaciteit nagenoeg dezelfde zijn als die in 2007 bij het stoomgemaal Hertog Reijnout is geplaatst. Gezien de (technische) ondersteuning die door de Stichting Stoomgemaal Hertog Reijnout wordt gegeven kan worden uitgegaan van een identieke ketel en gelijkwaardige kosten.

Gegevens nieuwe stoomketel :

horizontale vuurgang vlampijp ketel met enkele vuurgang, lengte 4,70 m, diameter 1,80 m, aantal vlampijpen 78, capaciteit 1200 kg stoom per uur, werkdruk 12 bar, verwarmd oppervlak 45 m2, veiligheidskleppen 2, waterinhoud 8.000 liter, fabrikant Ici Caldaie, Italië.

7.3 Controle en revisie van de stoommachine, pomp en overige appendages

De staat van de stoommachine is op basis van een eerste inspectie bepaald en de nog aanwezige drijf- en excentriekstangen werden gemonteerd.

Na de controle op de gangbaarheid op handkracht, heeft de revisie zich tot nog toe kunnen beperken tot een pakket van handelingen die gangbaarheid en stoomdichtheid garanderen.

Daarmee is een uitgebreide revisie voorkomen kunnen worden en lijkt een volledige ontmanteling van de stoommachine niet meer vereist.

Na een inventarisatie van de nog uit te voeren werkzaamheden kon worden opgemaakt dat in ieder geval een aantal onderdelen, zoals oliepotjes, aan de machine misten. Deze zijn nu nieuw aangeschaft en geplaatst.

De condensor en de bijbehorende leidingen blijken allen nog aanwezig te zijn. De werkelijke technische staat zal nader vastgesteld moeten worden, hetgeen pas mogelijk is als de vacuümpomp op haar werking kan worden beproefd. Ook de ketelwatervoedingspomp zal op haar werking moeten worden beproefd.

De centrifugaalpomp is op basis van een beperkte inspectie op gangbaarheid en technische volkomenheid gecontroleerd. Geconstateerd werd dat mede gezien de relatief recente buitendienststelling in de tachtiger jaren zich geen grote problemen hebben geopenbaard. Er ontbreekt nog een handwiel met steun en stang aan de afsluiter van de vacuümleiding.

De overige aan de stoommachine c.q. centrifugaalpomp benodigde appendages zoals stoomafvoer, vacuümleiding enzovoort, moeten worden geïnventariseerd en indien aanwezig gecontroleerd op hun werking en technische staat.

(Machinist Van Vliet en een monteur van Pannevis, 1907)

7.4 Herstel van de aan en afvoerleidingen van de centrifugaalpomp

De aan- en afvoerleidingen van de centrifugaalpomp zijn voorzover bekend nog aanwezig. De controle op de afvoerleiding, inclusief terugslagklep, is eenvoudig uit te voeren. Verwacht mag worden dat deze zich nog in een redelijke staat zal bevinden.

De aanvoerleiding geeft zeker een probleem aangezien ter plekke de wetering is gedempt bij de bouw van het nieuwe schroefgemaal met krooshekreiniger. In ongewijzigde toestand zal aanleg van een nieuwe aanzuigleiding in nauw overleg met het waterschap moeten gebeuren. De stichting zet in op terugbrengen van de oude situatie van voor 1988. Daartoe zal niet alleen het nieuwe schroefpompgemaal moeten verdwijnen, maar ook de machinistenwoning moeten worden teruggekocht. Alleen dan is het mogelijk het gewelf van de aanzuigbuis vrij te maken. Het lijkt overigens zeker dat het complete gewelf nog aanwezig is, bij de aanzuigbuis is de aanwezigheid van water geconstateerd.

7.5 Herbouw van de houten kolenloods

Op het terrein bevond zich een kolenloods geklemd tussen schoorsteen, gemaal en fietspad.

Gezien de geringe hoeveelheid kolen die nodig zal zijn om de stoomdagen te verzorgen is de loods, die geschikt was voor 150 m3kolen, niet meer daarvoor nodig. De kolenloods zal volledig in authentieke staat herbouwd kunnen worden, aangezien een kopie van de bouwtekening in ons bezit is. De loods is gebouwd van hout op een betonnen voet.

(originele tekening van de kolenloods, 1925)

De herbouw op de oorspronkelijke plaats is mogelijk en zal behoudens het naastgelegen fietspad geen problemen mogen opleveren. Naar verwachting liggen zowel de waterleiding als de stroomkabel net buiten de westgevel van de kolenloods. De gemeente is gevraagd het fietspad enige meters te verleggen, hiertoe zullen onder meer enige bomen gerooid moeten worden.

Bij de herbouw zal rekening gehouden moeten worden met de eisen die gesteld worden aan een openbare ruimte, dit in verband met het beoogde doel, een bezoekerscentrum.

Voor de herbouw is een eenvoudig schetsplan (zie bijlage) opgesteld door de firma Radix & Veerman, waarbij de tot begrootte kosten voor sleutelklare oplevering een bedrag vertegenwoordigen van 250.000 euro. De stichting kan pogen om de bouw als een leer/werkplek te laten fungeren, waarbij de aannemer de benodigde materialen en bouwbegeleiding zal leveren. De bouwkosten zullen in dat geval aanmerkelijk lager uit vallen en naar verwachting ongeveer nog 100.000 euro bedragen.

7.6 Inrichten van een bezoekerscentrum

HDSR en de stichting hebben zich ten doel gesteld om de kennis over de waterhuishouding in heden en verleden uit te dragen. Daarnaast zal de stichting een uitleg over de werking van het gemaal, een uitleg over de werking van een stoommachine op zich nemen. In het gemaal is er slechts beperkt ruimte om dit te doen, zodra de kolenloods gerealiseerd is kunnen deze activiteiten daarheen.

Ook voor het organiseren van exposities, het houden van ontvangsten en dergelijke zal het noodzakelijk zijn een ruimte te hebben waar dit soort activiteiten in kunnen plaatsvinden. Gezien de mogelijkheid de kolenloods te herbouwen zou deze uitstekend geschikt gemaakt kunnen worden voor voornoemde activiteiten. De oppervlakte bedraagt in totaal ruim 100 m2en de toegang ligt direct naast het gemaal en met de rug naar het fietspad.

Gebaseerd op de oorspronkelijk indeling is er een publieksruimte mogelijk van 75 m2en een garderobe, toiletruimten en pantry op de resterende 30 m2.

Aangezien de kolenloods een houten gebouw is, zullen er met betrekking tot de brandveiligheid en andere eisen, enige concessies gedaan moeten worden met betrekking tot oorspronkelijkheid aan de binnenzijde van het gebouw.

7.7 Inrichten kleine kolenopslag

Door het gewijzigde gebruik van de kolenloods zal elders een beperkte opslag van kolen moeten worden gerealiseerd. Op het terrein voor de ketelruimte is er voldoende ruimte om een kleine kolenbunker te plaatsen voor een paar kubieke meters kolen. In het recente verleden stond op daar een kleine schuur zie links op de foto.

(gemaal met schuur 1989) 

7.8 In gebruik stellen met ten minste één (stoom-)dag per maand

In de statuten is opgenomen dat in principe éénmaal per maand de ketel opgestookt zal worden om de machine op stoom te laten werken. In werkelijkheid zal dat betekenen dat de vrijwilligers, belast met het stoken, de dag voorafgaande aan de stoomdag, de ketel zullen voorstoken.

In verband met het stoken met kolen is voor gebruik en opslag een speciale milieuvergunning nodig. Met de Milieudienst NoordWest Utrecht zijn hierover afspraken gemaakt. Uitgangspunt zal daarbij zijn het model van de gemeente Nijkerk voor de stoomgemalen (Hertog Reijnout en het Putter Stoomgemaal) in haar gemeente.

De Stichting zal streven naar een zo groot mogelijk aantal stookdagen per seizoen, in elk geval beduidend meer dan twaalf.

(stoomketel gemaal Hertog Reinout)

7.9 Compressor als voorloper van een stoomketel

Omdat de stichting het belangrijk vindt dat er een werkende machine getoond kan worden, is er gezocht naar een oplossing voor het laten bewegen van de stoommachine. Op basis van eigen onderzoek is vastgesteld dat het mogelijk moet zijn met een compressor de machine op perslucht te laten draaien. Omdat de leider van de werkgroep contacten met Shell Amsterdam heeft en daar een compressor zou worden afgevoerd, hebben wij van Shell deze compressor om niet gekregen.

Met hulp van onze sponsors is het gelukt de compressor naast het gemaal te plaatsen. Uiteindelijk is besloten de compressor om te ruilen tegen een veel kleiner exemplaar. Belangrijkste reden was het zeer hoge dieseloliegebruik van 43 liter per uur, bovendien was het vermogen vier keer groter dan nodig bij vollast. Door de uitstekende toestand van de compressor konden wij een gelijkwaardige machine kopen met een forse creditering van €5.000. Dit geld is thans geheel besteed aan materiaalaankopen voor het gemaal. Na de omwisseling van de compressor is deze aangesloten en sedert april 2011 kunnen wij de machine op ieder gewenst moment laten draaien.

7.10 Educatie over ontstaan, geschiedenis aan scholieren en belangstellenden

In een tijd waarin de stoommachine voor velen en met name jongeren een totaal onbekend fenomeen is, kan het geven van educatieve voorlichting een belangrijke bijdrage leveren in begrip en beeldvorming over onder andere de industriële revolutie.

In de vrijwilligersorganisatie zijn leden met lesvaardigheden (werkzaam in het voortgezet onderwijs in Woerden) die in staat zijn op aanschouwelijke wijze de voorlichting te geven.

Het afgelopen jaar is dat op twee dagen aan een groot aantal groepen gedaan. Dit bleek een groot succes omdat verschillende leerlingen vervolgens hun ouders meenamen naar het gemaal.

HDSR heeft in de voorbesprekingen aangegeven de kolenloods een uitstekende locatie te vinden om haar rol in de waterhuishouding toe te lichten voor alle scholen uit de omgeving van Woerden en zo mogelijk van ver daarbuiten. De strijd tegen het water, zo dicht bij huis, kan op een aanschouwelijke manier worden gepresenteerd. Het waterschap zal daartoe de benodigde materialen ter beschikking stellen, zodat een professionele presentatie wordt gewaarborgd.

Het kweken van begrip voor zowel de industriële revolutie, stoommachines en de waterhuishouding in verleden en heden, zal kunnen bijdragen in de acceptatie dat wonen onder zeeniveau ook offers vraagt.

7.11 Nemen van initiatieven voor het houden van exposities

De strijd tegen het water en de ontginning van het land in het huidige Groene Hart is nauw verbonden aan het gemaal. Daarnaast hebben in het verleden ook andere zaken gespeeld, zoals de strijd tegen de Spanjaarden in de 80-jarige oorlog en de Fransen in de slag bij de Kruipin, die zich in de onmiddellijke omgeving voltrokken. Ook de Oude Hollandse Waterlinie kwam tot bij Woerden en levert daarmee een belangrijke bijdrage in de geschiedenis in de omgeving van het gemaal. Over deze gebeurtenissen kunnen in de kolenloods exposities worden georganiseerd, die bij dragen aan een wisselend aanbod gedurende het seizoen.

7.12 Het gemaal als onderdeel van het RodS “Tussen Woerden en Kamerik”

Het gemaal maakt onderdeel uit van het concept RodS “Tussen Woerden en Kamerik” (zie bijlage) en vormt een belangrijk historisch ijkpunt. Doelstelling voor het programma Recreatie om de Stad(RodS) is het opheffen van de nog bestaande tekorten aan dagrecreatiemogelijkheden en het voorkomen van nieuwe tekorten. Recreatie om de Stad moet een bijdrage leveren aan de realisatie van de dag recreatieve behoefte in de betreffende regio. Door de opname in een RodS, waar weliswaar de financiering niet meer van opportuun is, kan de samenhang met de omgeving en het recreatieve belang benadrukt worden. Wellicht zijn er in de toekomst in dat opzicht wel weer mogelijkheden voor financiering, maar het is van belang nu in samenhang met anderen te benadrukken en in gezamenlijkheid op te trekken in het winnen van de aandacht van de bezoeker.

Van belang is dat de afstand tot de Binnenstad en het station van Woerden minder dan 1000 m is en dat ook het vaarwater tot op 100m van het gemaal komt(de Oude Rijn). Ook zonder realisatie van een RodS is de kwaliteit in samenwerking te vinden.

8. Infrastructuur

Het gemaal ligt ingesloten tussen een redelijke drukke provinciale weg ( 60 km) en het fiets/voetpad dat Kamerik met Woerden verbindt. Er is in beperkte mate langs de weg ruimte om te parkeren, maar bij grotere aantallen bezoekers kan dit tot een onoverzichtelijke en daarmee gevaarlijk situatie leiden.

Het gemaal is thans in beperkte mate toegankelijk voor minder validen; in de toekomst zou dit kunnen verbeteren wanneer de oude werkplaats weer tot onze beschikking zou komen.

Fietsers en voetgangers kunnen van het fiets/voetpad gebruik maken zoals dat ook nu al gebeurd. Bij het gemaal is meer dan voldoende stallingsruimte voor fietsen.

Voor de automobilisten zou eigenlijk naar een veiliger oplossing gezocht moeten worden, gedacht wordt aan een oplossing zoals bij Haarzuilens, waar een weiland gebruikt wordt bij evenementen om de benodigde parkeerruimte te bieden. Met de eigenaar van het ten westen van het gemaal gelegen weiland zal daarover onderhandeld moeten worden. Een rechtstreekse verbinding zou dan mogelijk zijn met een aan te leggen trap tegen de dijk.

Op een naastgelegen kavel ligt een klompenpad, dat eveneens verbonden zou kunnen worden met de dijk bij het gemaal.

(plattegrond van de situatie in 1953)

Nu is er een oplossing in het parkeren op de restanten van de oude weg langs de Rijn op 350m afstand met parkeerruimte voor tenminste 100 auto’s.

Op korte afstand van het gemaal ligt de bushalte Sluis, waar de lijnen 141 en 143 op verzoek stoppen. Beide buslijnen hebben een redelijk frequent patroon met op zaterdag en zondag tenminste een een-uurs-dienst.

Daarnaast kan gedacht worden aan een bootdienst tussen de Binnenstad, station en het gemaal c.q. De Kruipin ( op 150m afstand), zeker als de brug in de Kruipin op doorvaarthoogte is gebracht.

De plannen daartoe zijn verwoord in het voorstel met betrekking tot de Vergeten Vaarwegen.

Het college van Woerden heeft bij de presentatie van de begroting 2012 te kennen gegeven dat zij deze eerste barrière in de vaarweg naar Kamerik ook als eerste wil slechten.

9 Financiële uitwerking

9.1 Inleiding

Op grond van de inventarisatie, die is gemaakt aan de hand van gegevens verzameld bij bezoeken aan het gemaal, een aantal offerteaanvragen, een overleg met het bestuur van het gemaal Hertog Reijnout en overleg met HDSR is een grove opstelling gemaakt van de kosten van herstel.

Vervolgens is er door de Monumentenwacht Utrecht een complete inspectie uitgevoerd en een begroting opgesteld, alsmede een meerjarig onderhoudsplan.

Mede ten behoeve van de diverse subsidieaanvragen is er een fase-indeling gemaakt

De eerste fase omvat de inspectie en onderzoeken die nodig zijn voor de inventarisatie van alle benodigde werkzaamheden. Tevens wordt in deze fase voorzover mogelijk door de vrijwilligers getracht om met beperkte middelen een begin te maken met het in beweging brengen van de machine, het completeren van de installaties en het toegankelijk maken voor bezoekers.

De tweede fase omvat de restauratie van het gebouw, de aanschaf en plaatsing van een stoomketel en de goedkeuring van de stoominstallatie.

Daarnaast zal voor bezoekers en scholieren een pakket aan voorlichtingsmateriaal beschikbaar zijn vooruitlopend op fase 3.

De derde fase omvat de bouw van het bezoekerscentrum en de volledige inrichting van het terrein om grotere groepen te kunnen ontvangen.

De vierde fase is het daadwerkelijk aansluiten op de boezem van de pomp en het verwerven door HDSR van de woning van de machinist, waardoor de huidige erfproblemen worden opgelost.

De vijfde fase is de verplaatsing dan wel opheffen van het elektrische gemaal en het open graven van de sluis en plaatsing van nieuwe sluisdeuren.

9.2 Kosten van herstel

Conform de voorgaande beschrijving volgt hier een nadere toelichting:

Fase 1

Inspectie en weer in gebruik stellen van de machine. Deze fase is inmiddels afgerond.

Deze werkzaamheden zijn door bestuur en vrijwilligers volledig in eigen beheer uitgevoerd. Het geschatte aantal daaraan bestede uren bedraagt 2500 uur. Te samen met de aanschaf van materiaal kan voor fase 1 een bedrag van € 50.000 worden opgenomen.

Fase 2

Fase 2 betreft de renovatie en restauratie van het gebouw, het verhogen van de schoorsteen en de aanschaf en ingebruikstelling van de stoomketel.

1) Renovatie van het gebouw volgens een uitgebreide begroting opgesteld

door Monumentenwacht Utrecht, prijspeil 2011 € 608.734 incl Btw

2) Gemaal Hertog Reijnout heeft in 2008 een ketel aangeschaft. Precies zo’n ketel

is ook nodig voor gemaal Teijlingens (zie begroting Reijnout uit 2008)

Indexering 2 % levert in 2011 een aanschafprijs op van € 163.653 incl Btw

Bouwkundige werkzaamheden voor installatie ketel, schatting € 40.000 incl Btw

  1. Verhoging schoorsteen , schatting op basis van een eerdere opgave € 45.000 incl Btw
  2. Vooruitlopend op fase 3 wordt het gebouw ingericht als bezoekerscentrum met voorlichtings-materiaal en educatieve elementen, voorzover de ruimte dit toelaat. De kosten hiervan worden begroot op € 2.000 en worden vooralsnog uit de kas betaald.
  3. Reeds nu is daar een aanvang mee gemaakt met fotomateriaal een grote waterkaart uit 1935 en een korte uitleg over het gemaal.
  4. Er is naast het bestaande logo van het stichtingsbestuur ook een logo ontwikkeld voor het promotiemateriaal

(afbeelding nieuwe logo)

  • Er is een video-presentatie gemaakt en er is een 3D computeranimatie vervaardigd.
  • Er is een website gebouwd die up to date gehouden zal worden
  • Er is een QR-code aangebracht op het gemaal
  • Op YouTube zijn een aantal films van de draaiende machine gezet
  • Er is een serie promotieartikelen vervaardigd, die te koop worden aangeboden
  • Verdere uitbreiding van het materiaal zal successievelijk plaatsvinden; er wordt deze maand een start gemaakt met het vastleggen van verhalen van mensen die de situatie in vorige eeuw hebben gekend en meegemaakt (vastleggen van het verleden)
  • De contacten met de pers zijn uitstekend, er zijn met regelmaat stukken in de diverse kranten en de lokale radio en tv.
  • In het kader van toegankelijkheid past ook het proberen vrij te maken van de transformatorruimte van Eneco in de voormalige werkplaats, waardoor er meer ruimte vrijkomt voor expositie, ontvangst en educatie.
  • De stichting “Vrienden van het stoomgemaal Teijlingens” wordt opgericht, de eerste vrienden hebben zich al opgegeven. Doel is fondsen te verwerven voor de renovatie en een vaste groep belangstellenden aan het gemaal te binden, die op hun beurt voor meer bekendheid kunnen zorgen.
  • Met plaatselijke recreatief actieve ondernemers zijn besprekingen gestart over speciale dagtrips/ontvangsten in het gemaal, tegen een redelijke betaling (€200 +)
  • Voor bezoekers wordt koffie en thee geserveerd tegen betaling
  • Op het voorterrein, tussen gemaal en sluis, zal een zitgelegenheid worden gecreëerd voor een 15 tot 20 personen.
  •  

Fase 3

Fase 3 omvat de bouw van de kolenloods annex bezoekerscentrum alsmede het communicatie en marketingplan

  1. Bouw van de kolenloods conform begroting R&V € 264.150 incl Btw
  2. Verleggen fietspad t.b.v. Kolenloods € pm
  3. Communicatie en marketingplan, schatting € 75.000 incl Btw

Fase 4

Deze fase (verwerving woning en open graven toevoerkanaal)is nog niet verder uitgewerkt en gekwantificeerd.

Dit geldt evenzeer voor het aanleggen van een parkeerterrein en een voetpad daar vandaan.

Fase 5

Deze fase wordt nader toegelicht in de bijlage “De sluis van Kamerik”. Deze fase is nog niet nader gekwantificeerd, omdat deze pas later aan dit plan is toegevoegd en de realisatie ervan pas op langere termijn mogelijk zal zijn.

9.3 Exploitatiekosten

Jaarlijkse kosten

  1. Onderhoud aan stoommachine: € 5.000.–

Onderhoud riolering: € 50,–

Nalopen hang- en sluitwerk: € 35,–

Jaarlijks 3 maal reinigen goten en plat-dakafvoer: € 100,–

Incidenteel vervangen glasbreuk: € 60,–

Ontstopping en onderhoud binnenriolering: € 53,–

Onderhoud aan brandmeld-installatie en blusmiddelen: € 200,–

Abonnement CV-ketel: € 100,–

Bliksembeveiligingsinstallatie onderhoud en doormeting: € 200,–

Onderhoud verlichting binnen / buiten: € 20,–

BTW

3% kostenstijging per jaar

  1. Gas, water, elektriciteit en overige
  2. Kleine schilderbeurt ( in 2015 en 2020 )
  3. Onderhoudsbeurt ( in 2017 )
  4. Eigen werkzaamheden

De getoonde jaarlijkse tekorten zullen worden gedragen door de volgende organisaties:

  • Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden
  • Gemeente Woerden
  • Stichting Vrienden van het gemaal Teijlingens
  • Extra giften en legaten
  • Inkomsten uit verkoop promotieartikelen
Jaar20132014201520162017
1+3+41) € 7.530,00€ 7.756,001+3 € 13.234,001) € 8.228,001+4 € 29.995,00
2€ 1.500,00€ 1.600,00€ 1.700,00€ 1.800,00€ 1.900,00
subtotaal€ 9.030,00€ 9.456,00€ 14.934,00€ 10.028,00€ 31.895,00
eigen werk 5€ 5.000,00€ 5.200,00€ 9.300,00€ 5.400,00€ 12.950,00
totaal tekort4.030,004.256,005.634,004.628,0018.945,00
Jaar2018201920202021
1+3+41) € 8.964,00€ 8.992,001+3€ 154501) € 9795
2€ 2.000,00€ 2.100,00€ 2.200,00€ 2.300,00
subtotaal€ 10.964,00€ 11.092,00€ 17.650,00€ 12.095,00
eigen werk 5€ 5.800,00€ 5.900,00€ 11.000,00€ 6.100,00
totaal tekort5.164,005.192,007.650,005.995,00

9.4 Te verwerven gelden

Exploitatie na fase 1

Op dit moment vindt de exploitatie plaats op basis van de beperkte middelen die we thans tot onze beschikking hebben. Met de inkomsten van giften en donateurs en de reserve die na de verkoop van de grote compressor nog over zijn wij in staat de stoommachine te laten draaien op ieder gewenst moment. Er is geld voor olie en smeermiddelen en door de aanschaf van het promotiemateriaal kunnen we zorgen voor een buffer om nieuw materiaal aan te schaffen en een kasreserve te vormen voor kleine uitgaven. Financieel gezien is het een status quo met een buffer van € 2.500.

De kosten van onderhoud van het gebouw zijn volledig voor HDSR; zij hebben geaccepteerd dat er een achterstallig onderhoud is van € 175.000.

Exploitatie na fase 2

Na de volledige restauratie van gebouw, schoorsteen, werkplaats en met een werkende stoominstallatie zal de toename in de jaarlijkse exploitatielasten voorzover deze niet gedekt worden uit de onderhoudsbijdrage van HDSR en de Brim volledig gecompenseerd worden door de inkomsten uit de omzet van de stichting. De verkoop van promotieartikelen, de verkopen van koffie en thee en frisdranken aan de bezoekers, de openstelling voor besloten gezelschappen, de groei van het aantal donateurs en de bijdragen door derden zal voldoende omzet genereren om in de lopende kosten te voorzien.

Exploitatie na fase 3, 4 en 5

Nog nader in te vullen

9.5 Ondersteuning gemeente

De gemeente Woerden heeft haar medewerking toegezegd bij de realisatie van de plannen.

Er zijn besprekingen gevoerd die voor de gemeente duidelijk hebben gemaakt wat er gerealiseerd zal moeten worden en de Stichting heeft aanwijzingen gekregen hoe te handelen met betrekking tot een aantal zaken, waaronder het doen van aanvragen, het inlichten van omwonenden en het aanduiden van routes en parkeergelegenheid voor de bezoekers. Aan de gemeente is een verzoek gedaan zich in principe uit te spreken over de verlegging van het fietspad. Hierop is positief geantwoord. Er zal een geregeld overleg met gemeente worden gevoerd.

9.6 Overleg Milieudienst

Uit een overleg met de Milieudienst Noord-West Utrecht is gebleken dat een milieuvergunning afgegeven kan worden conform de regeling die de gemeente Nijkerk hanteert voor de twee stoomgemalen binnen haar gemeentegrenzen. De vergunning wordt gebaseerd op een ontheffing voor een aantal vast te stellen dagen per jaar.

Voor de plaatsing en het gebruik van de compressor bleek een Milieuwet-melding gemaakt te moeten worden, hetgeen dit jaar gedaan is. Er zullen nog nadere maatregelen genomen moeten worden rond de lekbak voor olie onder de compressor.

9.7 Subsidieaanvragen

In 2008 is van de gemeente Woerden, loket spontane zaken, een bijdrage van 750 euro ontvangen voor de aanloopkosten.

Begin 2009 heeft de Heidemij een aanvraag om ondersteuning bij de herbouw van de kolenloods gehonoreerd met een subsidie ten behoeve van het schrijven van een ruimtelijke onderbouwing. Deze ruimtelijke onderbouwing is een vereiste bij de in te dienen bouwaanvraag voor de kolenloods. De ruimtelijke onderbouwing zal door Arcadis geleverd worden en de kosten ervan zullen door de Heidemij worden vergoed.

Aan HDSR is diverse malen om een bijdrage gevraagd en een aantal malen is de vraag ook gehonoreerd. Zo is er een startsubsidie toegekend van 3000 euro, is er een onderzoek door de Monumentenwacht betaald en is een aanvraag voor de vergoeding van de vergelijkbare aanvraag voor de Brim-subsidie goedgekeurd. Bij de plaatselijk groep is een subsidieaanvraag ingediend en ook gehonoreerd met een voorlopige toekenning van € 125.000.

Aan Leader+ zal een startsubsidie worden gevraagd teneinde een begin te kunnen maken met de werkzaamheden en de bouw van de kolenloods.

Aan de provincie Utrecht werd in het kader van het Parelfonds een aanvraag gedaan, die gehonoreerd werd met € 252.700.

Daarnaast zal aan een aantal fondsen een bijdrage worden gevraagd in het kader van cultureel erfgoed, recreatieve ontwikkelingen, of welke bij dat fonds passende reden dan ook.

9.8 Sponsoren

Er is een Stichting vrienden van het gemaal Teijlingens in oprichting, waarvoor zich al een aantal mensen hebben aangemeld.

Er is en of wordt in natura gesponsord door:

Gerritse IJzerwaren

Shell- Amsterdam

Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden

Radix en Veerman

Dros Hekwerken

Kleijwegen weg- en waterbouw

Kraanservice Woerden

Van den Dool Zegveld

ProBadge

Cybertechniek

Mees & Co Beheer

en vele particulieren.

9.9 Eigen bijdragen

De eigen bijdragen zullen, ook na de bijdrage in fase 1, een substantieel deel blijven uitmaken van het project. Door de leden wordt regelmatig ook in natura (materialen en uren) bijgedragen. In alle volgende fasen zal de inspanning van werkgroep en bestuursleden nodig zijn om het project te realiseren.

Uren, telefoonkosten, reiskosten, bureaukosten zullen in principe gedragen worden door de leden.

9.10 Entreegelden

Het ligt niet voor de hand om op dit moment entreegeld te vragen. Wel vraagt de Stichting aan bezoekers om of donateur te worden (Stichting vrienden van…) of een vrijwillige bijdrage te storten in “De Stoompijp”, een deel van de oorspronkelijke stoomleiding naar de stoommachine.

Iedere nieuwe donateur (€ 25 per jaar) ontvangt als welkomstgeschenk een mok met het logo.

Bij alle perspresentaties zal er voortaan op gewezen worden dat donaties en legaten bij zullen dragen in de realisatie van de plannen.

Op het moment dat de kolenloods herbouwd is zal dit punt zeker opnieuw aan de orde komen, waarbij bijvoorbeeld gedacht kan worden aan entreegeld met een gratis kop koffie of thee.

10 Tijdsplanning

Overleg met het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden en de gemeente Woerden is gestart en zal gedurende het proces naar verwachting regelmatig plaatsvinden.

Een inventarisatie van mogelijke subsidiegevers is gestart. Aan het waterschap en de gemeente zal verzocht worden hierin ondersteuning te geven. Vanaf februari 2009 is voorzichtig gestart met de fondsenwerving; de eerste subsidie aanvraag is bij de Heidemij gedaan en toegekend.

Door het waterschap werd pas in 2010 toestemming gegeven daadwerkelijk aan de slag te gaan zullen de aanwezige machines een uitgebreid onderzoek ondergaan en kan een nadere uitspraak gedaan worden over de tijd die eventuele herstelwerkzaamheden zullen beslaan.

Nu de stoommachine in redelijke staat is, hebben we ons kunnen beperken tot gangbaar maken, aanbrengen van nieuwe pakkingen en dergelijke.

Per maart 2011 is de stoommachine op gang gebracht met perslucht en zijn de laatste afstellingen aan het lagerwerk verricht. Aan de stoommachine zal nog het smeersysteem op orde gebracht moeten worden, waarvoor de nodige onderdelen gezocht en aangeschaft zijn.

Onderzocht zal nog moeten worden wat de staat van de condensor en het resterende leidingwerk is. Mocht een volledige revisie van de condensor noodzakelijk blijken dan moet afhankelijk van de beschikbare gelden gedacht worden aan twee tot vier jaar.

De termijn om de ketel te bestellen, plaatsen en goedgekeurd te krijgen is bij voldoende gelden tussen één en twee jaar te realiseren

De vergunning voor de kolenloods kan in 2012 aangevraagd worden, uitgaande van volledige medewerking van de gemeente en voldoende geld. De bouw zou per september 2012 gestart kunnen worden en ruwweg een half jaar beslaan. De afbouw tot bezoekerscentrum zal daarna nog een half jaar vergen.

De verzorging van de waterwerken zal gezien de verbintenis met het waterbeheer aan het waterschap gevraagd worden te realiseren.

Al met al zal afhankelijk van de gelden en de medewerking het mogelijk zijn tussen drie en tien jaar het stoomgemaal weer volledig in werking te krijgen.

Helaas zijn wij door omstandigheden nog niet in staat geweest om dit jaar te herdenken en vieren dat de sluis 100 jaar bestaat en het gemaal 140 jaar geleden gebouwd werd.

Maar in 2021 zal het 150 jaar geleden zijn dat het gemaal in werking werd gesteld en het is nog steeds goed mogelijk dan de schoorsteen weer te laten roken en er een groots feest van te maken.